Liczba spraw o znęcanie od wielu lat utrzymuje się na tym samym poziomie. Trudno tu wyznaczyć tendencję spadkową lub wzrostową, bo ta liczba zmienia się tylko nieznacznie w poszczególnych latach. Prawo kreuje wiele rozwiązań instytucjonalnych, które mają zapobiegać przemocy rodzinie. Jeśli jednak dojdzie do przemocy, ofiara przemocy powinna postarać się o uzyskanie porady prawnej odpowiedniej dla sytuacji, w jakiej się znajduje. Jednym z narzędzi, które ma wyeliminować przemoc i jej skutki w rodzinie jest możliwość wystąpienia z wnioskiem o nakazanie opuszczenia lokalu. W niniejszym artykule w skrócie omówię przesłanki skutecznego wystąpienia o orzeczenie takiego nakazu (popularnie i w skrócie nazywanego eksmisją).
Kto może wystąpić z wnioskiem?
Obowiązek opuszczenia mieszkania może zostać orzeczony w stosunku do członka rodziny, którym jest: małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu oraz inne osoby wspólnie zamieszkujące lub gospodarujące.
Przepis art. 11a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie umożliwia sądowi zobowiązanie do opuszczenia mieszkania członka rodziny "wspólnie zajmującego mieszkanie". Niezbędną przesłanką jest to, aby oprawca będący członkiem rodziny ofiary wspólnie z nią zajmował mieszkanie, bez względu na to jaki tytuł prawny do mieszkania przysługuje członkom rodziny (również, jeżeli zajmują oni mieszkanie bez tytułu prawnego). Dotyczy to każdego mieszkania, które członkowie rodziny wspólnie zajmują, tj. zamieszkują w nim i korzystają z niego niezależnie od tego, komu przysługuje (wyłączny) tytuł prawny do zajmowanego wspólnie lokalu. Spotyka się jednak poglądy, iż żądanie eksmisji nie obejmuje osób, których mieszkanie należy do ich odrębnego majątku, oraz osób, którym mieszkanie zostało przydzielone wyłącznie w związku ze sprawowaną przez nich funkcję.
Żądanie może złożyć osoba dotknięta przemocą w rodzinie. Uprawnienie to nie przysługuje osobie będącej świadkiem tej przemocy lub innej osobie mającej wiedzę na temat stosowania przemocy.
Jakie są przesłanki orzeczenia nakazu opuszczenia lokalu?
Według art. 11a ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy rodzinie, jeżeli członek rodziny wspólnie zajmujący mieszkanie swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, osoba dotknięta przemocą może żądać, aby sąd zobowiązał go do opuszczenia mieszkania.
Przemoc w rodzinie w tej sytuacji to chociażby jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych, a także osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Żądanie zobowiązania przez sąd danej osoby do opuszczenia mieszkania przysługuje osobie dotkniętej przemocą w rodzinie niezależnie od tego, czy sprawcy tej przemocy można zarzucić popełnienie przestępstwa znęcania określonego w art. 207 k.k. Żądanie zobowiązania danej osoby do opuszczenia mieszkania i wydanie przez sąd stosownego orzeczenia jest też więc niezależne od tego, czy wobec osoby stosującej przemoc, w stosunku do której ma być wydane zobowiązanie, toczy się lub zakończyło się postępowanie w sprawie o popełnienie takiego przestępstwa.
Niezbędne do wydania przedmiotowego orzeczenia jest również uznanie przez sąd, że stosowanie przemocy powoduje szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie.
Jak wygląda postępowanie?
Sąd rozpoznaje sprawę w trybie przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.) o postępowaniu nieprocesowym. Postanowienie zapada po przeprowadzeniu rozprawy, która powinna odbyć się w terminie jednego miesiąca od dnia wpływu wniosku. Staje się ono wykonalne z chwilą ogłoszenia i może być zmienione lub uchylone w razie zmiany okoliczności. Nakaz opuszczenia lokalu nie powoduje utraty tytułu prawnego, a jedynie czasowe ograniczenie korzystania z lokalu. Nakaz ma charakter czasowy, bowiem w razie zmiany okoliczności może być zmieniony lub uchylony, jednakże przepis nie wskazuje na maksymalny czas trwania orzeczonego zobowiązania.
Jak wygląda egzekucja orzeczenia?
Do wykonania obowiązku stosuje się odpowiednio przepisy o egzekucji obowiązku opróżnienia lokalu służącego zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika, tj. art. 1046 i n. k.p.c. Warto podkreślić, że sprawy przemocy nie przysługuje prawo do lokalu socjalnego, a w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie nie są stosowane okresy ochronne zakazujące eksmisji w okresie od 1 listopada do 31 marca (art. 1046 § 4 k.p.c.). W pierwszej kolejności wykonując obowiązek opróżnienia lokalu służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych komornik wezwie dłużnika do dobrowolnego opuszczenia lokalu, a następnie usunie dłużnika do innego lokalu lub pomieszczenia, do którego dłużnikowi przysługuje tytuł prawny i w którym może zamieszkać. Jeżeli dłużnikowi nie przysługuje tytuł prawny do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może zamieszkać, komornik wstrzyma się z dokonaniem czynności do czasu, gdy gmina właściwa ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu, na wniosek komornika, wskaże dłużnikowi tymczasowe pomieszczenie, nie dłużej jednak niż przez okres 6 miesięcy. Po upływie tego terminu komornik usunie dłużnika do noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe wskazanej przez gminę właściwą ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu. Usuwając dłużnika do noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe, komornik powiadomi właściwą gminę o potrzebie zapewnienia dłużnikowi tymczasowego pomieszczenia.
