Leasing jest umową uregulowaną w części szczególnej zobowiązań, w której jedna ze stron, finansujący, zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu, będącemu druga stroną umowy, do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony. Głównym obowiązkiem korzystającego jest zapłata  finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenia pieniężnego, równego co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.

Ustawodawca w art. 709¹⁶ k.c. wprowadza  umowę leasingu finansowego, w której to umowie finansujący zobowiązuje się, bez dodatkowego świadczenia, przenieść na korzystającego własność rzeczy po upływie oznaczonego w umowie czasu trwania leasingu. Wówczas korzystającemu przysługuje uprawnienie żądania przeniesienia własności rzeczy w terminie miesiąca od upływu tego czasu, o ile strony nie uzgodniły innego terminu.

Leasing finansowy (finansowany, kapitałowy) zatem charakteryzuje się tym, że finansujący (leasingodawca) oddaje korzystającemu (leasingobiorcy) rzecz do używania na czas oznaczony, odpowiadający okresowi gospodarczej używalności rzeczy (pełnej amortyzacji), natomiast wynagrodzenie płacone w ratach przez korzystającego pokrywa w szczególności koszty związane z nabyciem przez finansującego przedmiotu leasingu. Natomiast leasing bieżący (operacyjny) charakteryzuje się oddaniem rzeczy do używania na krótszy czas, co powoduje, że w ramach okresu pełnej amortyzacji finansujący może zawrzeć kolejno kilka umów leasingu tej samej rzeczy.

Przedmiotem umowy leasingu mogą być rzeczy, tak ruchome (np. samochód, pojazd rolniczy, komputer) jak i nieruchomości. Ze względu na przedmiot umowę tę należy zaliczyć do umów o korzystanie z rzeczy, do których należą również umowa dzierżawy, najmu oraz użyczenia. Odmiennie jednak od umowy najmu i dzierżawy, przepisy regulujące leasing zakładają obowiązkową spłatę wartości przedmiotu leasingu przez korzystającego, co jest jednym z elementów odróżniających umowę leasingu od innych umów zakładających oddanie rzeczy do używania bądź używania i pobierania pożytków drugiej stronie.

Kwestią wartą uwagi na gruncie omawianej umowy cywilnej, jest ekspektatywa nabycia przedmiotu leasingu i sposób rozliczenia wzajemnych roszczeń w przypadku nabycia przedmiotu umowy leasingu zawartej w czasie trwania małżeństwa, przez jednego z byłych  małżonków po ustaniu wspólności małżeńskiej ustawowej.

Należy przypomnieć, iż na gruncie art. 31 § 1 k.r.o.,  z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami ustawowa wspólność majątkowa, obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, stanowiące majątek wspólny. Wspólność majątkowa miedzy małżonkami ustaje na skutek zawarcia umowy o majątkowej rozdzielności (tzw. intercyzy), orzeczenie przez sąd rozwodu, separacji, na skutek śmierci lub ubezwłasnowolnienia któregokolwiek z małżonków.  Zgodnie z art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 210 k.c., każdy z byłych małżonków może żądać podziału majątku wspólnego zgromadzonego w trakcie małżeństwa.

Uprawnienia i roszczenia wynikające z umowy leasingu wymagają uwzględnienia przy ustalaniu składu majątku wspólnego małżonków i rozliczenia przy podziale majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiego ustroju majątkowego.

W sytuacji zawarcia umowy leasingu, spłaty wszystkich rat i wykupu przedmiotu umowy w trakcie trwania małżeństwa, kwestia rozliczenia między małżonkami po ustaniu wspólności majątkowej nie sprawia problemu.  Przedmiot taki stanowi wówczas własność byłych małżonków, jest składnikiem majątku wspólnego i po rozwodzie podlega podziałowi na zasadach ogólnych, jak każdy inny składnik dzielonego majątku.

Inaczej przedstawia się sposób podziału w przypadku zawarcia umowy leasingu w czasie trwania małżeństwa i rozpoczęcia spłat zobowiązań z niej wynikających środkami finansowymi pochodzącymi z majątku wspólnego małżonków, wówczas w chwili ustania wspólności majątkowej w skład majątku wspólnego wchodzi wynikające z umowy leasingu prawo użytkowania przedmiotu leasingu  i ekspektatywa - roszczenie o jego nabycie po zakończeniu umowy. Przedmiot leasingu pozostaje nadal własnością leasingodawcy. Zaznaczyć należy, iż bez znaczenie pozostaje fakt, iż umowa leasingu zawarta została jedynie przez jednego z małżonków.

W zakresie sposobu, w jaki powinny być rozliczone w postępowaniu o podział majątku wspólnego koszty i korzyści wynikające z umowy leasingu z opcją zakupu przedmiotu tej umowy, zawartej przez jednego z małżonków w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą w czasie obowiązywania wspólności majątkowej małżeńskiej, opłacanej w przeważającej części z majątku wspólnego wypowiedział się SN  w postanowieniu z dnia 28 stycznia 2015 r., sygn. akt II CSK 322/14. SN krytycznie ocenił praktykowane przez sądy rozwiązanie polegające na uznawaniu, iż  przedmiotu leasingu, wykupionego po ustaniu małżeństwa przez jednego z małżonków stanowi składnik jego majątku osobistego, a czynione w czasie trwania wspólności majątkowej na ten przedmiot wydatki w związku ze spłatami rat leasingowych poniesione są nakładami na ten majątek.  SN swoje stanowisko wyjaśnił, wskazując, iż nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka już w chwili ich dokonywania muszą powodować przymnożenie lub utrzymanie majątku osobistego małżonka. W czasie trwania umowy, przedmiot leasingu stanowi własność leasingodawcy. Wobec powyższego, zawarta w czasie trwania wspólności majątkowej umowa leasingu z opcją zakupu przedmiotu tego leasingu niewątpliwie nie jest  czynnością mającą spowodować powstanie majątku odrębnego małżonka.

Przy podziale majątku wspólnego, małżonkowi, który nie był stroną umowy i nie wykupił przedmiotu leasingu, nie przysługuje roszczenie o zwrot połowy uiszczonych w czasie trwania małżeństwa rat leasingowych z majątku wspólnego, a jedynie roszczenie o rozliczenie praw z leasingu - połowy wartości przedmiotu leasingu, ustalonej według cen i stanu istniejącego na dzień ustania małżeńskiej wspólności ustawowej. Druga strona umowy, która samodzielnie spłaciła po ustaniu małżeństwa pozostałą część rat leasingowych i dokonała wykupu przedmiotu leasingu za środki z majątku osobistego może skutecznie domagać się zwrotu połowy poczynionych wydatków. Dokonanie wykupu jest działaniem bezpośrednio zmierzającym do zachowania wspólnego prawa przysługującego małżonkom.

 Roszczenie o nabycie przedmiotu umowy leasingu przysługuje  małżonkom wspólnie,  to tak samo traktować należy prawo, które powstało w wyniku realizacji tego roszczenia,

Zaznaczyć należy, iż nie ma znaczenia fakt nabycia własności przedmiotu umowy leasingu w wyniku czynności podjętej tylko przez jednego z małżonków. W sytuacji, gdy  jeden z byłych współmałżonków po ustaniu wspólności ustawowej nabywa prawo w taki sposób, że tylko realizuje uprawnienia uprzednio należące do tej wspólności, to prawo to jednocześnie - dzięki surogacji rzeczowej - nabywa dla drugiego byłego współmałżonka.

Istotą wspólności majątkowej małżeńskiej jest to, że o przynależności konkretnego prawa do określonej masy majątkowej małżonków (majątku wspólnego, majątku odrębnego) decydują przepisy prawa rodzinnego, nie zaś to, czy dany przedmiot majątkowy nabyty został w wyniku czynności dokonanej przez jednego czy też przez oboje małżonków. Objęcie majątkiem wspólnym uprawnień i roszczeń wynikających z umowy leasingu ma ten skutek, iż  konieczne jest ich uwzględnienie przy ustalaniu składu majątku wspólnego.

Źródła:

A. Kidyba (red.) Kodeks cywilny, Komentarz Tom III. Zobowiązania - część szczególna, wyd. II, Warszawa 2014.                                                                                                                                                 

postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r., sygn. akt II CSK 322/14.                                  

wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1970, I CR 444/69