Leasing jest umową
uregulowaną w części szczególnej zobowiązań, w której jedna ze stron,
finansujący, zobowiązuje się, w zakresie
działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na
warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu, będącemu
druga stroną umowy, do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas
oznaczony. Głównym obowiązkiem korzystającego jest zapłata finansującemu w uzgodnionych ratach
wynagrodzenia pieniężnego, równego co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu
nabycia rzeczy przez finansującego.
Ustawodawca w art. 70916 k.c.
wprowadza umowę leasingu finansowego, w
której to umowie finansujący zobowiązuje się, bez dodatkowego świadczenia, przenieść na korzystającego własność rzeczy po
upływie oznaczonego w umowie czasu trwania leasingu. Wówczas korzystającemu
przysługuje uprawnienie żądania przeniesienia własności rzeczy w terminie
miesiąca od upływu tego czasu, o ile strony nie uzgodniły innego terminu.
Leasing
finansowy (finansowany, kapitałowy) zatem charakteryzuje się tym, że
finansujący (leasingodawca) oddaje korzystającemu (leasingobiorcy) rzecz do
używania na czas oznaczony, odpowiadający okresowi gospodarczej używalności
rzeczy (pełnej amortyzacji), natomiast wynagrodzenie płacone w ratach przez
korzystającego pokrywa w szczególności koszty związane z nabyciem przez
finansującego przedmiotu leasingu. Natomiast leasing
bieżący (operacyjny) charakteryzuje się oddaniem rzeczy do używania na krótszy
czas, co powoduje, że w ramach okresu pełnej amortyzacji finansujący może
zawrzeć kolejno kilka umów leasingu tej samej rzeczy.
Przedmiotem
umowy leasingu mogą być rzeczy, tak ruchome (np. samochód, pojazd rolniczy,
komputer) jak i nieruchomości.
Ze względu na przedmiot umowę tę należy zaliczyć do umów o korzystanie z rzeczy, do których należą również umowa
dzierżawy, najmu oraz użyczenia. Odmiennie
jednak od umowy najmu i dzierżawy, przepisy regulujące leasing zakładają
obowiązkową spłatę wartości przedmiotu leasingu przez korzystającego, co jest
jednym z elementów odróżniających umowę leasingu od innych umów zakładających
oddanie rzeczy do używania bądź używania i pobierania pożytków drugiej stronie.
Kwestią wartą uwagi na
gruncie omawianej umowy cywilnej, jest ekspektatywa nabycia przedmiotu leasingu
i sposób rozliczenia wzajemnych roszczeń w przypadku nabycia przedmiotu umowy
leasingu zawartej w czasie trwania małżeństwa, przez jednego z byłych małżonków po ustaniu wspólności małżeńskiej
ustawowej.
Należy
przypomnieć, iż na gruncie art. 31 § 1 k.r.o., z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między
małżonkami ustawowa wspólność majątkowa, obejmująca przedmioty majątkowe nabyte
w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, stanowiące
majątek wspólny. Wspólność majątkowa miedzy małżonkami ustaje na skutek
zawarcia umowy o majątkowej rozdzielności (tzw. intercyzy), orzeczenie przez
sąd rozwodu, separacji, na skutek śmierci lub ubezwłasnowolnienia
któregokolwiek z małżonków. Zgodnie z art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035
k.c. i art. 210 k.c., każdy z byłych małżonków może żądać podziału majątku
wspólnego zgromadzonego w trakcie małżeństwa.
Uprawnienia i roszczenia
wynikające z umowy leasingu wymagają uwzględnienia przy ustalaniu składu
majątku wspólnego małżonków i rozliczenia przy podziale majątku wspólnego po
ustaniu małżeńskiego ustroju majątkowego.
W sytuacji zawarcia umowy
leasingu, spłaty wszystkich rat i wykupu przedmiotu umowy w trakcie trwania
małżeństwa, kwestia rozliczenia między małżonkami po ustaniu wspólności
majątkowej nie sprawia problemu.
Przedmiot taki stanowi wówczas własność byłych małżonków, jest
składnikiem majątku wspólnego i po rozwodzie podlega podziałowi na zasadach
ogólnych, jak każdy inny składnik dzielonego majątku.
Inaczej przedstawia się
sposób podziału w przypadku zawarcia umowy leasingu w czasie trwania małżeństwa
i rozpoczęcia spłat zobowiązań z niej wynikających środkami finansowymi pochodzącymi
z majątku wspólnego małżonków, wówczas w chwili ustania wspólności majątkowej w
skład majątku wspólnego wchodzi wynikające z umowy leasingu prawo użytkowania
przedmiotu leasingu i ekspektatywa - roszczenie
o jego nabycie po zakończeniu umowy. Przedmiot leasingu pozostaje nadal
własnością leasingodawcy. Zaznaczyć należy, iż bez znaczenie pozostaje fakt, iż
umowa leasingu zawarta została jedynie przez jednego z małżonków.
W zakresie sposobu, w jaki
powinny być rozliczone w postępowaniu o podział majątku wspólnego koszty i
korzyści wynikające z umowy leasingu z opcją zakupu przedmiotu tej umowy,
zawartej przez jednego z małżonków w związku z prowadzoną przez niego
działalnością gospodarczą w czasie obowiązywania wspólności majątkowej
małżeńskiej, opłacanej w przeważającej części z majątku wspólnego wypowiedział
się SN w postanowieniu z dnia 28
stycznia 2015 r., sygn. akt II CSK 322/14. SN krytycznie ocenił praktykowane
przez sądy rozwiązanie polegające na uznawaniu, iż przedmiotu leasingu, wykupionego po ustaniu
małżeństwa przez jednego z małżonków stanowi składnik jego majątku osobistego,
a czynione w czasie trwania wspólności majątkowej na ten przedmiot wydatki w
związku ze spłatami rat leasingowych poniesione są nakładami na ten majątek. SN swoje stanowisko wyjaśnił, wskazując, iż
nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka już w chwili ich
dokonywania muszą powodować przymnożenie lub utrzymanie majątku osobistego
małżonka. W czasie trwania umowy, przedmiot leasingu stanowi własność
leasingodawcy. Wobec powyższego, zawarta w czasie trwania wspólności majątkowej
umowa leasingu z opcją zakupu przedmiotu tego leasingu niewątpliwie nie
jest czynnością mającą spowodować
powstanie majątku odrębnego małżonka.
Przy podziale majątku
wspólnego, małżonkowi, który nie był stroną umowy i nie wykupił przedmiotu
leasingu, nie przysługuje roszczenie o zwrot połowy uiszczonych w czasie
trwania małżeństwa rat leasingowych z majątku wspólnego, a jedynie roszczenie o
rozliczenie praw z leasingu - połowy wartości przedmiotu leasingu, ustalonej według
cen i stanu istniejącego na dzień ustania małżeńskiej wspólności ustawowej. Druga
strona umowy, która samodzielnie spłaciła po ustaniu małżeństwa pozostałą część
rat leasingowych i dokonała wykupu przedmiotu leasingu za środki z majątku
osobistego może skutecznie domagać się zwrotu połowy poczynionych wydatków. Dokonanie
wykupu jest działaniem bezpośrednio zmierzającym do zachowania wspólnego prawa
przysługującego małżonkom.
Roszczenie o nabycie przedmiotu umowy leasingu
przysługuje małżonkom wspólnie, to tak samo traktować należy prawo, które
powstało w wyniku realizacji tego roszczenia,
Zaznaczyć należy, iż nie
ma znaczenia fakt nabycia własności przedmiotu umowy leasingu w wyniku
czynności podjętej tylko przez jednego z małżonków. W sytuacji, gdy jeden z byłych
współmałżonków po ustaniu wspólności ustawowej nabywa prawo w taki sposób, że
tylko realizuje uprawnienia uprzednio należące do tej wspólności, to prawo to
jednocześnie - dzięki surogacji rzeczowej - nabywa dla drugiego byłego
współmałżonka.
Istotą wspólności majątkowej małżeńskiej jest to, że o przynależności konkretnego prawa do określonej masy majątkowej małżonków (majątku wspólnego, majątku odrębnego) decydują przepisy prawa rodzinnego, nie zaś to, czy dany przedmiot majątkowy nabyty został w wyniku czynności dokonanej przez jednego czy też przez oboje małżonków. Objęcie majątkiem wspólnym uprawnień i roszczeń wynikających z umowy leasingu ma ten skutek, iż konieczne jest ich uwzględnienie przy ustalaniu składu majątku wspólnego.
Źródła:
A. Kidyba (red.) Kodeks cywilny, Komentarz Tom III. Zobowiązania - część szczególna, wyd. II, Warszawa 2014.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r., sygn. akt II CSK 322/14.
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1970,
I CR 444/69