Właściciel gruntu nie może samowolnie usunąć słupów czy transformatorów niezależnie od tego, czy zostały wybudowanie legalnie, czy też nielegalnie. Zgodnie bowiem z art. 49 Kodeksu cywilnego urządzenia służące m.in. do odprowadzania prądu elektrycznego, nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli są własnością przedsiębiorstwa lub zakładu. Rozpatrując kwestie związane z posadowieniem urządzeń elektroenergetycznych na posesji nie można pominąć tzw. zaszłości, czyli wyjaśnienia sytuacji prawnej tych urządzeń i wyjaśnić kiedy i na jakich zasadach zostały one wybudowane. Niegdyś przedsiębiorstwa energetyczne mogły umieszczać swoje urządzenia na nienależących do nich nieruchomościach na podstawie nw. aktów prawnych:
1. Na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 28 czerwca 1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (Dz. U. z 1954 r., Nr 32, poz. 135, z późn. zm.) mieszkańcy wsi lub osiedla, w którym zarządzono powszechną elektryfikację, mogli być pociągnięci do świadczeń osobistych i rzeczowych na cele elektryfikacji za wynagrodzeniem.
2. Zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 z późn. zm.), organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogły - za zezwoleniem naczelnika gminy - zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach (zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową) m.in. przewody służące do przesyłania elektryczności, a także inne podziemne lub nadziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów i urządzeń. Za straty wynikłe z powyższych działań strony ustalały odszkodowanie na podstawie wzajemnego porozumienia. W razie sporu wysokość odszkodowania ustalał, na wniosek zainteresowanego, naczelnik gminy (art. 36 ust. 1 ustawy). Właścicielowi nieruchomości nie przysługiwało odszkodowanie, jeżeli nie poniósł szkody (art. 36 ust. 3 tej ustawy).
3. Na podstawie art. 46 ust. 2 pkt 4a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 z późn. zm.), nieruchomość mogła być wywłaszczona (w tym pojęciu mieści się zarówno pozbawienie jak i ograniczenie prawa własności nieruchomości) na rzecz Skarbu Państwa albo na rzecz gminy, jeżeli była niezbędna na cele budowy i utrzymania urządzeń i instalacji energetycznych, służących do wytwarzania paliw i energii oraz ich przesyłania i dystrybucji. W tym przypadku również wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego należało poprzedzić rokowaniami z właścicielem nieruchomości o nabycie tej nieruchomości w drodze umowy (art. 46 ust. 3 ustawy). Także w myśl art. 70 ust. 1 tej ustawy, zakładanie i przeprowadzanie na nieruchomościach (zgodnie z decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu) przewodów i urządzeń służących m.in. do przesyłania energii elektrycznej, wymagało uzyskania zezwolenia rejonowego organu rządowej administracji ogólnej. Wydanie zaś tego zezwolenia uzależnione było od przeprowadzenia negocjacji z właścicielem nieruchomości o uzyskanie zgody na wykonanie wskazanych prac. Zgodnie z art. 55 ust. 1 tej ustawy, wywłaszczenie nieruchomości następowało za odszkodowaniem.
4. W obecnym stanie prawnym, ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości bez zgody jej właściciela (albo użytkownika wieczystego) jest możliwe na podstawie art. 124 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r., Nr 261, poz. 2603 z późn. zm.). Stosownie do tego przepisu, starosta, w drodze decyzji, może zezwolić m.in. przedsiębiorstwu energetycznemu na założenie na nieruchomości, położonej na obszarach przeznaczonych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na cele publiczne, urządzeń służących m.in. do przesyłania energii elektrycznej. Wydanie takiej decyzji, zgodnie z art. 124 ust. 3 wspomnianej ustawy, powinno być jednak poprzedzone rokowaniami z właścicielem (lub użytkownikiem wieczystym) nieruchomości o uzyskanie zgody na wykonanie powyższych prac i zawsze następuje za odszkodowaniem na rzecz osoby, której prawo zostało ograniczone (art. 128 ust. 1 ustawy).
W między czasie nowelizacja prawa budowlanego z 1974 roku wprowadziła wymóg dysponowania gruntem. Art. 29 ust. 5 Prawa budowlanego - ustawy z dnia 24 października 1974 r. (Dz. U. Nr 38, poz. 229) stanowił, iż "pozwolenie na budowę może być wydane wyłącznie jednostce organizacyjnej lub osobie, która wykaże prawo do dysponowania nieruchomością". Warunek ten mógłby być uznany za spełniony, jeżeli inwestor uzyskał ocenianą wg prawa cywilnego zgodę właściciela nieruchomości na budowę projektowanego obiektu (por. wyroki NSA z dnia 10 lipca 1987 r., IV SA 381/87, ONSA 1988, nr 1, poz. 7, z dnia 2 października 1986 r., IV SA 400/86, ONSA 1986, nr 2, poz. 56), lub gdy wydane zostało zezwolenie, o jakim mowa w art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 28.06.2005 r. „jeśli właściciel albo jego poprzednik prawny zgodził się na zainstalowanie na jego nieruchomości urządzeń do przesyłania mediów, nie może żądać ich usunięcia. Jest to z jego strony zobowiązanie trwałe". Sąd wyjaśnił, że w takim wypadku właściciele nieruchomości podlegają ograniczeniom w wykonywaniu swego prawa własności. Nie oznacza to jednak, że właściciele nie mogą zażądać od przedsiębiorstwa wynagrodzenia za korzystanie z ich własności (sygn. akt I CK 14/05).
Należy zauważyć, że z dniem 3 sierpnia 2008 r. wszedł w życie przepis art. 305 (1) ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - K.c. (Dz. U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zm.), który stanowi, że nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 Kodeksu cywilnego, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Można zatem zwrócić się z wnioskiem do przedsiębiorstwa energetycznego o zawarcie umowy o ustanowienie służebności przesyłu. Jeżeli przedsiębiorstwo energetyczne odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w ww. art. 49 § 1 Kodeksu cywilnego, to właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu (art. 305 (2) § 2 Kodeksu cywilnego).
Z drugiej strony, jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w ww. art. 49 § 1 Kodeksu cywilnego, to przedsiębiorstwo energetyczne może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem (art. 305 (2) § 1 Kodeksu cywilnego). Pamiętać przy tym należy, że możliwość skorzystania z tej regulacji uzależniona będzie od okoliczności faktycznych i prawnych zaistniałych już wcześniej w niniejszej sprawie.
źródło: www.ure.gov.p