flaga flaga
Slideshow Image 1 Slideshow Image 2 Slideshow Image 3
cytat
Zaliczanie darowizn na schedę spadkową

   Zaliczanie darowizn oraz zapisów windykacyjnych na schedę spadkową (tj. wartość udziału danego spadkobiercy w spadku) ma niezwykle istotne znaczenie w postępowaniu o dział spadku po zmarłym spadkodawcy. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że przyjęcie zasady zaliczania darowizn jest rezultatem przyjęcia idei równego traktowania wszystkich dzieci spadkodawcy oraz jego małżonka. Jeżeli więc niektóre z dzieci lub małżonek uzyskały pewne korzyści za życia spadkodawcy, powinno się to uwzględnić przy dokonywaniu działu spadku (E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński, Kodeks cywilny. Komentarz. Spadki).

   Na skutek zastosowania zasady zaliczenia darowizn na poczet schedy spadkowej niektórzy ze spadkobierców mogą zostać w ogóle wyłączenie ze postępowania o dział spadku, tzn. mogą niczego nie otrzymać. Dlatego tak istotne jest skorzystanie z tej instytucji i odniesienie się wprost do przepisów ją regulujących. I tak, zgodnie z art. 1039 Kodeksu Cywilnego
§ 1. Jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.
§ 2. Spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia darowizny lub zapisu windykacyjnego na schedę spadkową także na spadkobiercę ustawowego niewymienionego w paragrafie poprzedzającym.
§ 3. Nie podlegają zaliczeniu na schedę spadkową drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte.

   Co istotne, zaliczenie darowizn obowiązuje jedynie w  przypadku dziedziczenia ustawowego oraz wówczas gdy stronami postępowania są zstępni i małżonek spadkodawcy (ewentualnie ich zstępni lub nabywcy udziałów w majątku spadkowym).

   Przepisy regulujące zaliczanie darowizn oraz zapisów windykacyjnych (art. 1039 k.c. i 1041 k.c.) mają charakter względnie obowiązujący, a zatem spadkodawca może zwolnić określoną darowiznę lub zapis windykacyjny z obowiązku zaliczenia w ten sposób, że:
- może zwolnić zstępnego lub małżonka od obowiązku zaliczenia darowizny, która w braku zwolnienia podlegałaby zaliczeniu (art. 1039 § 1 in fine k.c.); zwolnienie może wynikać z okoliczności towarzyszących darowiźnie albo z oświadczenia spadkodawcy zawartego w umowie darowizny lub testamencie
- może włożyć obowiązek zaliczenia darowizny także na spadkobiercę ustawowego, na którym obowiązek ten z mocy prawa nie ciąży (np. na brata spadkodawcy względem małżonka spadkodawcy - art. 1039 § 2 k.c.).

   Instytucja zaliczenia darowizn przy dziedziczeniu ustawowym ma realizować dorozumianą wolę spadkodawcy. Oprócz darowizn na schedę podlegają zaliczeniu także inne korzyści, jakie otrzymał spadkobierca od spadkodawcy. Jedne z nich wymienia ustawa (np. koszty utrzymania lub wychowania, jeśli przekraczają przeciętną miarę w danym środowisku - art. 1043 k.c.), co do innych przyjmuje się zaliczalność na schedę w drodze wykładni niektórych przepisów.

   Judykatura i piśmiennictwo przedmiotu wypowiedziały się za zaliczalnością korzyści w następujących przypadkach:
- nabycia nieruchomości przez spadkobiercę w drodze zasiedzenia, jeżeli podstawą objęcia jej w posiadanie, które doprowadziło do zasiedzenia, było nieformalne wydzielenie mu tej nieruchomości przez spadkodawcę, albo jeżeli podstawą objęcia w samoistne posiadanie był dokonany między spadkobiercami nieformalny dział spadku (uchwała SN z dnia 15 grudnia 1969 r. III CZP 12/69, OSNCP 1970/3 poz. 39, postanowienie SN z dnia 15 listopada 1968 r. III CRN 257/68, OSPiKA 1970/1 poz. 5)
- nabycia nieruchomości wchodzącej w skład gospodarstwa  rolnego, nabytej przez spadkobiercę z mocy art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. jeżeli spadkobierca uzyskał jej posiadanie przed 4 listopada 1971 r. na podstawie zwartej ze spadkodawcą nieformalnej umowy darowizny albo na podstawie zawartej bez zachowania wymaganej formy umowy o dział spadku (postanowienie SN z dnia 23 października 1975 r. III CRN 281/75, OSNC 1976/10 poz. 212);
- nabycia nieruchomości rolnej należącej do spadku, nabytej przez jednego ze spadkobierców w drodze uwłaszczenia na podstawie art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1971 r., jeżeli podstawą jej objęcia w posiadanie przez spadkobiercę było nieformalne wydzielenie mu tej nieruchomości przez spadkodawcę np. tytułem wyposażenia, bądź też faktyczny tj. nieformalny dział spadku, w tym również objęcie nieruchomości w okolicznościach wskazujących na to, że chodzi o objęcie w posiadanie na poczet schedy spadkowej (uchwała SN z dnia 7 grudnia 1983 r. III CZP 60/83, OSNCP 1984/7 poz. 108.); o zaliczeniu takich darowizn mówi przepis art. 9 ustawy z dnia 26 października 1971 r. stanowiąc, że nieruchomość, którą rolnik objął w posiadanie na podstawie umowy darowizny zawartej bez prawem przewidzianej formy, nie narusza przepisów kodeksu cywilnego o zaliczaniu darowizn na poczet schedy spadkowej;

   W doktrynie istnieją spory, czy zaliczeniu na schedę spadkową podlega wartość nieodpłatnie przekazanego następcy gospodarstwa rolnego w celu uzyskania emerytury lub renty na podstawie ustawy z 27 października 1977 r. i ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 lutego 2014 r. (III CZP 114/2013, LexPolonica nr 8183878) przyjął, że wartość gospodarstwa rolnego przekazanego spadkobiercy (następcy) w drodze umowy zawartej w trybie art. 52 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. 1977 r. Nr 32 poz. 140 ze zm.) nie podlega zaliczeniu na należną temu spadkobiercy schedę spadkową na podstawie art. 1039 k.c. Podobny pogląd dotyczy umowy przekazania zawartej w trybie ustawy z 1982 r.

   Nie ma natomiast jednoznacznego stanowiska, jak kwalifikować umowę przekazania gospodarstwa rolnego zawartą w trybie przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz. U. z 1993 r. Nr 71 poz. 342 z późn. zm.). Skrótowo można powiedzieć, że jeśli strony wyraźnie nadały takiej umowie formę darowizny i wskazały, że gospodarstwo rolne "darują" swojemu następcy, to taka umowa zostanie zaliczona na poczet schedy spadkowej (zob. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 23 maja 2013 r., I ACa 157/13).

   Nie ma także jednolitego stanowiska odnośnie umowy zawartej w trybie przepisów Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na uzyskiwanie rent strukturalnych objętej planem rozwoju obszarów wiejskich z 30 kwietnia 2004r. (Dz. U. Nr 114, poz. 1191). Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 9 stycznia 2013 r. (sygn. akt I ACa 714/12) - na tle sprawy o zachowek - wskazał, że taka umowa może być traktowana jako odrębny niż darowizna typ umowy, w konsekwencji nie będzie uwzględniania zarówno przy ustalaniu zachowku jak i zaliczaniu darowizn na schedę spadkową. W tej kwestii nie ma jednak zgody. Na szczególną uwagę zasługuje przeciwstawny wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 21 września 2012r. (sygn. akt V ACa 672/12), który w obszernym uzasadnieniu wskazał, dlaczego umowę przekazania gospodarstwa za rentę strukturalną należy kwalifikować jako umowę darowizny.

   Zaliczenie darowizn jest operacją rachunkową dokonywaną w ramach działu spadku. Zgodnie z art. 1040 k.c.,  Jeżeli wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki. W wypadku takim nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny lub zapisu windykacyjnego, ani spadkobiercy zobowiązanego do ich zaliczenia. Innymi słowy, takiego spadkobiercy nie uwzględnia się w dziale spadku, przyjmując, że za życia spadkodawcy otrzymał należną sobie schedę w postaci darowizny, ewentualnie zapisu windykacyjnego.

   Warto dodać, że jeśli spadkobierca nie otrzymał za życia spadkodawcy darowizn podlegających zaliczeniu na schedę spadkową lub były one niskie w stosunku do darowizn otrzymanych przez pozostałych spadkobierców, zaś spadkodawca nie zostawił praktycznie żadnego majątku, spadkobiercy przysługuje roszczenie o zachowek (art. 991 i nast. k.c.).

 

stopka
Ta strona używa plików cookie w celu usprawnienia i ułatwienia dostępu do serwisów społecznościowych oraz prowadzenia danych statystycznych. Dalsze korzystanie z tej witryny oznacza akceptację tego stanu rzeczy. Więcej informacji można znaleźć w: Polityka plików cookie
Akceptuję Politykę plików cookies (Nie pokazuj mi więcej tego powiadomienia).